Við breytingarnar á mannréttindakafla stjórnarskrárinnar 1995 var í 65. gr. lögfest almenn jafnréttisregla svo sem sjálfsagt var. Fram að því hafði verið talið að slík regla gilti þó að ekki væri sérstaklega kveðið á um hana í stjórnarská.
Ákvæðið hljóðar svo:
„Allir skulu vera jafnir fyrir lögum og njóta mannréttinda án tillits til kynferðis, trúarbragða, skoðana, þjóðernisuppruna, kynþáttar, litarháttar, efnahags, ætternis og stöðu að öðru leyti. Konur og karlar skulu njóta jafns réttar í hvívetna.“
Þrátt fyrir þetta ákvæði í 2. mgr. um jafnan rétt karla og kvenna má í settum lögum finna ákvæði sem beinlínis ráðgera að kynferði skuli skipta máli þegar til dæmis er ráðið í stöður þar sem ekki skiptir máli starfans vegna af hvoru kyninu starfsmaður er. Slík ákvæði má m.a. finna í lögum nr. 150/2020 um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna, sjá t.d. ákvæði í 4. gr. um ráðningu í starf og eftir atvikum önnur ákvæði í II. kafla laganna. Einnig eru vel þekkt dæmi um að ráðherra hafi beinlínis gefið yfirlýsingar eftir veitingu starfs um að valið hafi verið milli umsækjenda um starf á grundvelli kynferðis. Er þá gjarnan vísað til þess að jafna þurfi hlutfall milli kynjanna í viðkomandi starfshópi. Það er eins og sá sem veitir starf viti ekki að mannréttindin eru bundin við einstaklinga en ekki hópa. Það er þannig ekki unnt að taka karlmann fram yfir konu við ráðningu í starf á þeim grundvelli að fleiri konur en karlar séu fyrir í viðkomandi starfsstétt.
Kannski er starf dómara við Hæstarétt dæmigert fyrir það tilvik að kynferði dómara skiptir ekki máli. Ef 7 hæfustu umsækjendur eru allir konur, ætti Hæstiréttur að vera skipaður 7 konum. Jafnréttisreglan í stjórnarskránni leyfir ekkert annað. Allt að einu var sagt skýrum stöfum að ákvörðun ráðherra um skipun tveggja kvenna síðla árs 2020 væri grundvölluð á því að jafna þyrfti hlutföll kynjanna í réttinum. Allir sem til þekktu vissu að a.m.k. einn umsækjandi af karlkyni stóð þessum annars ágætu konum framar að hæfni þó að allir umsækjendur væru metnir jafnhæfir. Skýringar ráðherrans á ákvörðun sinni segja alla söguna um forsendurnar sem réðu:
„Ég hef ákveðið að leggja til við forseta Íslands að …[tvær konur]… verði skipaðar dómarar við Hæstarétt Íslands frá 23. nóvember 2020. Ég kynnti þessa ákvörðun mína á fundi ríkisstjórnarinnar í morgun.
Hér er verið að stíga mikilvægt skref í jafnræðisátt þar sem nú verða 3 af 7 dómurum við réttinn konur. Það er fagnaðarefni að slíkt gerist á 100. afmælisári Hæstaréttar Íslands og tilefni til að rifja upp lokaorð ræðu minnar sem ég flutti á afmælishátíð réttarins 16. febrúar sl.:
„Þótt margt hafi þróast til betri vegar í störfum og starfsumhverfi Hæstaréttar á liðnum árum og áratugum verður ekki hjá því komist að nefna hve seint og illa hefur reynst að tryggja jafnræði kynjanna meðal dómara réttarins. Kona var fyrst skipuð dómari við Hæstarétt árið 1986 en það var Guðrún Erlendsdóttir. Á 100 ára afmælinu eru aðeins 2 dómarar af 7 konur. Á árum áður voru karlar vissulega mun fleiri en konur í hópi lögfræðinga. Sú staða hefur gjörbreyst. Konur eru nú mjög áberandi á meðal lögmanna, dómara og kennara í lagadeildum háskólanna. Vonandi kemur til þess fyrr en síðar að staðan verði jafnari hvað varðar dómaraskipun við æðsta dómstól þjóðarinnar.““
Hér var ekki verið að beita jafnréttisreglu heldur misréttisreglu, því ljóst var af orðum ráðherrans að kynferði umsækjenda hafði ráðið ákvörðuninni.
Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi dómari við Hæstarétt